يكي از شفگتي هاي زبان اين است كه : هر چند نظام يگانه اي است اما شكل هاي بسيار متنوعي بخود مي گيرد. به عبارت ديگر: گوناگوني در عين يگانگي بدين گونه كه همه ي مردم ايران خود را از اهل زبان فارسي مي دانند اما مردم هر شهر به شكل خاصي سخن مي گويند.

ويژه گي هاي ذاتي زبان انسان
1 – دو ساختي بودن
2 – زايايي فوق العاده
3 – نا به جايي

الف – دو ساختي بودن زبان :
مراحل ويژگي دو ساختي بودن زبان انساني :
تركيب صداهاي بي معني با هم -> آ، ر، د / ر، ا / ب، ي ، خ، ت
تشكيل ساخت هاي معني دارد «نشانه ها» -> آرد / را / بيخت
تركيب نشانه هاي معني دار با هم «ساخت جمله» -> آرد را بيخت

ب - زايايي فوق العاده زبان :
با اين ويژگي مي توانيم به كمك نظام زبان كه خود محدود است. جملات نامحدود بسازيم. حتي جمله هايي كه از پيش وجود نداشته اند. مثل جمله ي «ابرها پاورچين پاورچين وارد شدند» «گريه ابر بهاري چمن را خنداند»
در آفرينش جمله هاي جديد و گوناگون از ويژگي زايايي «زايش» زبان است.

ج – نابه جايي :
با استفاده از اين ويژگي مي توانيم درباره چيزهايي كه اكنون حاضر نيستند يا حتي اصلاً وجود ندارند سخن بگوييم. درباره حافظ، آدم برفي و ......

  انواع گويش هاي يك زبان :

گونه : شكلي كه هر جا و موقعيت معيني بكار مي رود. «موقعيت اجتماعي و مكاني»
لهجه : شكلي كه فقط در تلفظ با هم فرق دارد. صحبت كردن يك اصفهاني به فارسي تهراني
گويش : شكلي كه علاوه بر تلفظ در انتخاب كلمات و قواعد دستوري نيز با هم فرق مي كنند  

  انواع گويش هاي يك زبان :

1 – گويش هاي جغرافيايي به ناحيه خاصي تعلق دارد. گويش يزدي، كاشاني، همداني و....
2 – گويش هاي اجتماعي : كه هر يك به طبقه يا قشر اجتماعي خاصي تعلق دارد گويش واعظان، بازاريان و ........
3 – گويش تاريخي : كه متعلق به دوره خاصي از او و از گذشته يك زبان است. مانند گويش هاي فارسي در دوره هاي پيش يا پس از حمله مغول ، بعد از صفوي، بعد از مشروطه
4 – گويش هاي معيار :‌گويش هاي معيار گفتاري و نوشتاري و نظاير آن.  

  خود آزمايي درس ششم :
1 – شكل هاي مختلف يك زبان را نام ببريد.

گونه، لهجه، گويش  

  2 – تفاوت معنايي كلمه ي «زبان» را در نمونه هاي زير بيان كنيد.

خوراك زبان، «زبان» عضوي از بدن گاو گوسفند است. زبان رنگ ها، «زبان» بيانگر حالت هاي روحي و رواني است.
زبان فارسي «زبان» وسيله اي براي ايجاد ارتباط و انتقال پيام است. زبان پرندگان «زبان» به معني صوت ها و صداهاست.  

  3 – دو ساختي بودن زبان چه فايده هايي دارد؟

ويژگي دو ساختي بودن موجب مي شود كه زبان هاي انساني به چنان امكانات پيچيده و گسترده اي دست يابند كه نظير آنها در زبان هاي ديگر هرگز يافت نمي شود.  

  4 – براي هر يك از ويژگي هاي زايايي و نا به جايي زبان دو مثال بزنيد:

ويژگي زايايي :
1 – گل ها با نوازش نسيم در رقص شدند.
2 – سحرگاهان كودكي سرخ رو در افق شرق متولد شد

ويژگي نابه جايي :
1 – ديو سپيد در برابر رستم قد علم كرد.
2 – ننه سرما بساط خود را در شهر پهن كرد